Avrupa Birliği’nin teknoloji politikası 23-24 Mart 2000 tarihlerinde kabul edilen Lizbon Stratejisi kapsamında belirlenmiştir. Bu strateji kapsamında yıllık Ar-Ge harcamalarının GSYİH’e oranının %3 olması AB üye ve aday ülkeler için somut bir hedef olarak belirlenmiştir. 2010 yılının mart ayında Avrupa 2020 Stratejisi adını alarak güncellenen stratejide bu oran değişmemiştir. Avrupa Birliği üyeliği için aday olan ülkemizde 2002 yılında %0,53 olan bu oran, 2004 yılından itibaren düşük ama istikrarlı bir ivme ile artarak, 2012 yılında %0,92’ye kadar yükselmiştir. 2014 yılında ise %1,01 olarak ilk defa %1 seviyesini geçmiştir. Şüphesiz, 5746 Sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun ile 4691 Sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu’nun bu oranın yükselmesinde önemli bir payı mevcut. Şubat ayında bakanlar kurulundan geçen 6676 sayılı torba yasa ile birlikte Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinde bulunan işletmelere sağlanacak olan istisna, teşvik ve indirimler önemli oranda artmıştır. Bu yazımızda özellikle Ar-Ge merkezleri ile 01 Mart 2016 tarihinden sonra tasarım merkezlerini de ilgilendiren 5746 sayılı kanun ile ilgili genel bilgiler ile 6676 sayılı Torba Yasa ile birlikte gelen ek avantajlar hakkında bilgilere ulaşabilirsiniz.
5746 sayılı kanundan elbette yalnızca Ar-Ge merkezleri(1 Mart 2016’dan itibaren Ar-Ge merkezlerine ek olarak tasarım merkezleri) faydalanmamakta. Ar-Ge merkezlerine ek olarak, teknoloji merkezi işletmelerinde, kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan veya teknoloji geliştirme projesi anlaşmaları kapsamında uluslararası kurumlardan ya da kamu kurum ve kuruluşlarından Ar-Ge projelerini desteklemek amacıyla fon veya kredi kullanan vakıflar tarafından veya uluslararası fonlarca desteklenen Ar-Ge ve yenilik projelerinde, rekabet öncesi işbirliği projelerinde ve teknogirişim sermaye desteklerinden yararlananlar 5746 sayılı kanunun sağlamış olduğu istisna ve teşviklerden faydalanabilmektedir.
Yukarıda belirtilen kriterlere uyan firmalar, Ar-Ge faaliyetlerine ayırdıkları süre ve kaynakları oranınca kurumlar/gelir vergisi istisnası, gelir vergisi stopajı teşviki, SGK İşveren Payı Desteği ile damga vergisi istisnalarından faydalanabilmektedir. Ayrıca, 6676 sayılı torba yasa kapsamında Temel Bilimler(matematik, fizik, kimya ve biyoloji) konusunda derece sahibi personel için ek ayrıcalıklar da getirilmiştir. Bu istisna ve teşviklerin içeriğine bakarsak;
Ar-Ge ve Tasarım İndirimi: 5746 sayılı kanundan faydalanma kriterlerine uyan firmalar tarafından gerçekleştirilen Ar-Ge ve yenilik harcamalarının tamamı ile tasarım projelerinde ve tasarım merkezlerinde gerçekleştirilen münhasıran tasarım harcamalarının tamamı 3/6/2006 tarihli ve 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun 10 uncu maddesine göre kurum kazancının ve 31/12/1960 tarihli ve 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 89 uncu maddesi uyarınca ticari kazancın tespitinde indirim konusu yapılır.
Gelir Vergisi Stopajı Teşviki: 5746 sayılı kanundan faydalanma kriterlerine uyan firmaların Ar-Ge, yenilik ve tasarım faaliyetlerinde aktif olarak görev alan personelleri bu faaliyetlerde görev aldığı süre oranında gelir vergisi stopajı teşvikinden faydalanmaktadır. 6676 sayılı torba yasaya kadar doktoralı personel için teşvik oranı %90, diğer Ar-Ge personeli için %80 iken bu oranlar yeni yasa ile birlikte doktoralı ve temel bilimler konusunda yüksek lisans derecesine sahip personeller için %95, yüksek lisans veya temel bilimler mezunu personel için %90 ve diğer Ar-Ge personeli için %80 olarak hesaplanmaktadır. Geçmiş dönemde özellikle Ar-Ge merkezinde çalışan personelin Ar-Ge faaliyetlerine ayırdığı süre hesabına dahil edilmeyen, Ar-Ge merkezi dışında geçirilen sürenin de toplam Ar-Ge faaliyetlerine ayrılan süreye dahil edilmesi de kolaylaştırılmış durumda. Bununla beraber, Ar-Ge merkezinde görev alan personelin yüksek lisans ve doktora eğitimi için Ar-Ge merkezi dışında geçirdiği süreler de bu teşvik kapsamında değerlendirilebilmektedir.
Sigorta Prim Desteği: 5746 sayılı kanundan faydalanma kriterlerine uyan firmaların Ar-Ge, yenilik ve tasarım faaliyetlerinde aktif olarak görev alan personelleri bu faaliyetlerde görev aldığı süre oranında sigorta priminin işverence karşılanan kısmının %50’sinden muaftır. 5746 sayılı kanuna ek olarak, 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu kapsamında desteklenen firmalarda faaliyet gösteren personeller de bu muafiyet kapsamında değerlendirilmektedir.
Damga Vergisi İstisnası: 5746 sayılı kanun kapsamındaki her türlü Ar-Ge ve yenilik faaliyetleri ile tasarım faaliyetlerine ilişkin olarak düzenlenen kağıtlar damga vergisinden muaftır.
Gümrük Vergisi Teşviği: 5746 sayılıBu Kanun kapsamında yürütülen Ar-Ge, yenilik ve tasarım projeleri ile ilgili araştırmalarda kullanılmak üzere ithal edilen eşya, gümrük vergisi ve her türlü fondan, bu kapsamda düzenlenen kâğıtlar ve yapılan işlemler damga vergisi ve harçtan müstesnadır.
Siparişe Dayalı Ar-Ge ve Tasarım Faaliyetleri İstisnası: Firmaların, Ar-Ge ve tasarım merkezlerine siparişe dayalı olarak yaptıracakları Ar-Ge ve tasarım faaliyetleri için 5746 sayılı kanunda belirtilen indirim, teşvik ve istisnalardan %50 oranında faydalanabilmektedir. Faaliyetleri gerçekleştiren Ar-Ge ve tasarım merkezleri tüm istisnalardan faydalanabilirken, siparişi veren firma Ar-Ge ve Tasarım İndirimi ile Damga Vergisi indiriminden faydalanabilmektedir.
Yukarıda belirtilmiş olan teşvik ve istisnalardan bazıları 6676 sayılı kanun ile birlikte iyileştirilmiş, Ar-Ge merkezlerine ek olarak Tasarım Merkezi kavramını oluşturmuş ve Ar-Ge merkezlerine tanınan teşvik, indirim ve istisnalardan tasarım merkezlerinin de faydalanmaları sağlanmıştır. Sağlanan teşvik, indirim ve istisnalara ek olarak ülkemizin Ar-Ge potansiyeline olumlu katkı sağlaması öngörülen yenilikler ise şu şekildedir;
Akademisyenlerin Döner Sermaye’ye Dönüşü: Özel sektörde Ar-Ge faaliyetlerine destek veren akademisyenler, bu faaliyetleri karşılığında elde ettiği kazançlar döner sermaye kapsamına girmekteydi ve döner sermaye kesintileri %45 seviyelerini bulmaktaydı. Bu kadar yüksek kesintiler akademisyenlerin sanayiye uzak kalmasına neden olmuşsa da teknoloji transfer ofisleri daha düşük kesintiler ile akademisyenleri görevlendirerek %15-20 seviyelerinde kesinti ile birlikte akademisyenlere ödeme yapmaktaydı. Yeni kanun ile birlikte döner sermaye kesintisi %15’e sabitlenerek akademisyenlerin yeniden döner sermaye kapsamında üniversite-sanayi işbirliğine dahil olması, akademisyenlerin yüksek kesinti nedeniyle döner sermayeden uzak durmasıyla oluşan döner sermaye kaybının da bu iyileştirme ile birlikte azaltılması hedeflenmiştir. Ayrıca, Teknoloji Transfer Ofislerinin geçmiş dönemlerdeki etkinliğini kaybetmesi de bu kanun ile birlikte beklenmektedir.
İhtisas Teknoloji Geliştirme Bölgeleri: Mevcut durumdaki teknoloji geliştirme bölgelerinden farklı olarak bilişim, sağlık, biyoteknoloji, nanoteknoloji, savunma, uzay, havacılık vb. öncelikli ve stratejik sektörlerde İhtisas (Tematik) Teknoloji Geliştirme Bölgeleri hayata geçirilecektir. Bu bölgelerde 4691 sayılı Kanun kapsamındaki KDV istisnası da dahil olmak üzere tüm destek, teşvik, muafiyet ve istisnalardan yararlanılabilmesi sağlanacaktır.
Ar-Ge Merkezi Kurulumu İçin Gerekli Minimum Personel Sayısının İndirilmesi: Bakanlar Kurulu, Ar-Ge Merkezi kurmak için gerekli en az Ar-Ge personeli sayısını sektörler itibarıyla farklılaştırmaya ve 30 olarak belirlenmiş personel sayısını 15’e düşürmeye yetkili kılınmıştır. Buna rağmen, henüz 15 tam zamanlı Ar-Ge personeli ile Ar-Ge merkezi kurulabilecek sektörler bakanlar kurulunca belirlenmemiştir. Halen, Ar-Ge merkezi kurulumu için en az 30 tam zamanlı Ar-Ge personeli gereksinimi devam etmektedir.
Temel Bilimlerin Yükselişi: Birçok üniversitede kapatılması gündeme gelen; fizik, kimya, biyoloji ve matematik bölümlerinden lisans ve yüksek lisans derecesi olan personel yeni yasa ile birlikte Ar-Ge merkezlerinin gözdesi haline geldi. Ar-Ge ve tasarım merkezlerinde istihdam edilen her bir temel bilimler mezunu personel için o yıl belirlenmiş olan brüt asgari ücret kadar teşvik sağlanır. Teşviğin süresi iki sene olup, destek alınan temel bilimler mezunu personel sayısı, toplam Ar-Ge ve tasarım merkezi personelinin %10’unu geçemez.
Yabancı Uyruklu Personel Çalıştırılmasının Kolaylaştırılması: T.C. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, ülke ekonomisine ve istihdama olumlu etki yaratacağını öngördüğü yabancı uyruklu personelin süresiz çalışma izni alması konusunda olumlu görüş bildirebilecek, böylelikle teknoloji transferinin kolaylaştırılması sağlanacaktır.
Yukarıda özetlenen 5746 sayılı kanun ve 6676 sayılı kanun ile birlikte gelen yenilikler özel sektörün Ar-Ge’ye ayıracakları kaynak ve iş gücünün artmasına ön ayak olmaya devam edecektir. Bununla beraber, tasarım merkezlerinin de Ar-Ge merkezleri ile aynı teşvik imkanlarına sahip olmaları, siparişe dayalı Ar-Ge teşvikleri ile üniversite-sanayi işbirliğini kolaylaştırıcı düzenlemeler; özellikle katma değeri yüksek üretim yapan sektörlerin bu tür teşviklerden daha çok faydalanmasına, Bu indirim, teşvik ve istisnalar sayesinde koruduğu kaynaklarını yurt dışına açılmak ve/veya yurt dışındaki firmalar ile rekabet edebilmek için harcamasına, sonuç olarak da uzun vadede cari açığın kapanması konusunda önemli bir mihenk taşı olduğu aşikardır.
Ekonomi Bakanlığı Turquality Destekleri