Özellikle 2007 – 2014 seneleri arasında özel sektör tarafından etkin bir şekilde kullanılan proje desteklerinin çeşitlenmesi ve artan başvurular; TEYDEB değerlendirme süreçlerini yavaşlatmaya başlamıştı. Güncel durumda, artan destek programlarının sağladığı katkıların yanında; mevzuatların karmaşıklaşmasına, ölçülebilirliğin azalmasına ve ulaşılmak istenen makro hedefler için ilgili ihtiyaçlarının net olarak karşılanamadığını söylemek yanıltıcı olmaz.
Tüm bu sorunların farkında olan TÜBİTAK, geçtiğimiz Haziran ayından itibaren bazı kurumlarda yeni nesil destek mekanizması TEYDEB 2.0’ı tanıtmaya başladı. diPMO da uzun süreden beri TEYDEB 2.0 ile ilgili gelişmeleri yakından takip ediyor fakat Ocak 2018 itibariyle devreye sokulması planlanan yeni mekanizmanın ne zaman yürürlüğe gireceği konusunda net bir görüş olmadığı için bu konuda bir yazı yayınlamıyordu. Uzun süreli bekleyiş sonrasında geçtiğimiz günlerde, kurum; resmi sitesinden yayınladığı “TÜBİTAK desteği arttı” haberi ve “Yenilik Destek Programı Uygulama Esasları Yönetmeliği” ile TEYDEB 2.0’ın kısa süre içerisinde devreye gireceği yönünde ilk sinyalleri verdi.
Bu değişiklikleri değerlendirmek adına yaklaşık 10 yıldan beri kurumun çeşitli programlarındaki projelerde farklı pozisyonlarda görev alan ekibimiz; yeni süreci ve getirilerini bir yazı serisiyle paylaşacak. Kaynak olarak; Yenilik Destek Programı Uygulama Esasları Yönetmeliği ve kurumun yayımladığı sunumlardan yola çıkacağız.
TÜBİTAK bünyesinde yer alan Teknoloji ve Yenilik Destek Programları Başkanlığı, bilindiği üzere 1995 yılından beri sanayi kuruluşlarının Ar-Ge fikirlerine proje desteği sağlamakta. İlk olarak hala yürürlükte olan 1501 – Sanayi Ar-Ge Projeleri Destek Programı ile proje başvuru, değerlendirme ve yürütme süreçlerini üstlenen kurum, günümüzde farklı amaçlara hitap edecek şekilde kurgulanmış ve önceki yazılarımızda da bahsettiğimiz 13 farklı program ile özel sektörün Ar-Ge projelerini desteklemeye devam ediyor.
2016 ve 2017 senelerinde kurumda oluşan yeni yapılanma, her ne kadar proje değerlendirme ve yürütme süreçlerini yavaşlatmış olsa da; ülkemizde özel sektöre en çok Ar-Ge desteği sağlayan kurumun TÜBİTAK olduğunu söylemek yanlış olmaz. En son 2016 yılında yayınlanan istatistiklere göre, kurum; faaliyete geçtiği yıldan 2016 yılına kadar 31.460 adet proje başvurusunun 16.603 tanesine toplam 6 Milyar TL destek sağlamış. Hibe desteğinin %81’i ise, 1501, 1507, 1509 ve 1511 kodlu proje programları vasıtasıyla sağlanmış. Buna karşın, 1514 ve 1515 proje programlarına herhangi bir kaynak aktarımı sağlanmamış. Çağrı esaslı yürütülmesi beklenen 1514 Girişim Sermayesi Destek Programı için henüz bir çağrı yayımlanmadı. 1515 Öncül Ar-Ge Laboratuvarları Destekleme Programı’nın ise başvuru şartları oldukça sınırlayıcı olduğundan – başvuru sahiplerinden son yıl net satış hasılatının 2 Milyar TL olması bekleniyor – herhangi bir başvuru gerçekleştirilemediğini söylemek mümkün.
TÜBİTAK TEYDEB 2.0’ın ve buna bağlı olarak getirilecek yeni sistemin; Ar-Ge ve yenilik odaklılıktan çok tematik alanlarda değer odaklı olacağını söylemek mümkün. Mevcut yapıda, işletme odağında yürütülen projelerin kamu-üniversite ve özel sektör katılımı ile gerçekleştirilmesinin sağlanması da hedeflerden bir tanesi. Bu kapsamda, kurumun yaptığı sunum doğrultusunda TEYDEB 1.0 ve TEYDEB 2.0 arasındaki farklılıkları aşağıdaki tablodan net olarak izlenebiliyor.
Destek Sistemi Farklılıkları (Kaynak TÜBİTAK TEYDEB 2.0 Yeni Destek Sistemi Dönüşümü 2.0)
Tüm bu köklü değişiklikleri gerçekleştirebilmek için TEYDEB destek sistemini iki farklı destek mekanizması ile hayata geçirmeyi amaçlıyor:
SADE – Sanayi Ar-Ge ve Yenilik Destekleri
AYDE – Yenilik Arayüz Destekleri
İlerleyen bölümlerde, bu destek mekanizmalarını kurumun yayımladığı yönerge ve tanıtım sunumları eşliğinde değerlendireceğiz. Önce sistemin nasıl işletileceğine bir bakalım istiyoruz.
Mevzuatta TİP olarak kısaltılan TEYDEB İş Planı, iki yıllık süreler dahilinde hazırlanması beklenen ve SADE ile AYDE çağrılarının kapsamını tanımlayan bir plan olarak ifade edilmekte. TİP Dokümanı; tema, alt tema, kapsam, bütçe, desteklenecek proje faaliyetleri, çağrı açılış tarihi gibi konuları içerecek.
Bu yönüyle, kurulmak istenen mekanizmanın HORIZON 2020 sürecine benzeyeceği söylenebilir. Bildiğimiz üzere, Horizon 2020’de iki senelik süreçler dahilinde bir iş planı – work programme – hazırlıyor ve belirlediği tematik alanlar dahilinde alt çağrılarla birlikte proje desteklerini yönetiyor. Bu amaçla; başlangıçta tek senelik programlar yapan AB Komisyonu, 2018 senesinden itibaren iş planını iki senelik olarak yayımlamaya başladı. Diğer bir deyişle, AB destekleri için şu anda geçerli olan programın 2018-2020 senelerini kapsadığı söylenebilir.
Yönergeye eklenen geçici bir maddede ise; kurum tarafından yayımlanacak ilk TİP’in bir yıllık süreyi kapsayacağı ifade edilmiş durumda. Bu açıdan da TEYDEB 2.0’ın Horizon 2020’ye benzediği görülmekte.
TEYDEB iş planı hazırlandıktan sonraki süreci ise kolay anlaşılırlık sağlayabilmek için şematize etmeye çalışalım:
TÜBİTAK TEYDEB 2.0 İşleyiş Mekanizması
TEYDEB İş planına göre iki yıllık planlar dahilinde açılması beklenen SADE, Tematik SADE ve AYDE çağrıları sayesinde sanayideki yenilik performansının daha iyi ölçülebileceği düşünülüyor.
Sanayi Ar-Ge ve Yenilik Destekleri, tematik ve genel çağrılar olarak iki bölümde özel sektörün projelerini değerlendirmeye devam edecek. Yazımıza konu olan yönergede, direkt olarak 1500 kodlu proje programlarının akıbetinden bahsedilmese de TÜBİTAK’ın TEYDEB 2.0’ı tanıtmak adına çeşitli kurumlarda yaptığı sunumlardan; aslında bu programlarında farklı çağrılarla yürütüleceğini yorumlamak mümkün. Kurum logosu ile Ağustos 2017 ayında yayımlanan Y.3. Başvuru Yönergesi sunumuna göre; GENEL SADE olarak ifade edilen çağrıl konularının; 1501, 1507, 1505, 1509, SANTEZ ve 1602’yi kapsayacağı düşünülebilir.
Aynı şekilde yayınlanan yönergede de SADE çağrıları;
a. Proje esaslı araştırma, teknoloji geliştirme ve yenilik faaliyetlerini (1501, 1507 program amaçlarına uygun benzer çağrılar)
b. Araştırma, teknoloji geliştirme ve yenilik amaçlı girişimcilik faaliyetlerini (1512, SANTEZ programları amacına uygun benzer çağrılar)
c. Ülke ihtiyaçlarına yönelik ve/veya öncelikli alanlarda, sektörel veya bölgesel proje esaslı araştırma, teknoloji geliştirme ve yenilik faaliyetleri (1511 program amacına uygun benzer çağrılar)
d. Üniversite/kamu araştırma merkez ve enstitülerindeki bilgi birikimi ve teknolojinin, özel sektöre aktarılarak ekonomik değere dönüştürülmesine yönelik faaliyetler (1505 programı amacına uygun benzer çağrılar)
olarak tanımlanmakta.
SADE Destekleri (Kaynak TÜBİTAK TEYDEB 2.0 Yeni Destek Sistemi Dönüşümü)
TEYDEB 2.0 ile devreye girecek diğer bir kavram ise Arayüz Destekleri AYDE. Yönergede; arayüz kuruluşları, destek programlarından etkin ve verimli sonuçlar alınmasını, yenilik ve girişimcilik alanlarında kapasite artırılmasını ve kamu üniversite sanayi işbirliklerinin kolaylaştırılmasını sağlamak amacıyla, süresi ve şartları belirlenmiş hizmetleri ve etkinlikleri gerçekleştirmesi için TÜBİTAK tarafından desteklenen kurum ve kuruluşlar olarak ifade edilmekte. Bu tanıma göre mevcut durumda varolan ve bahsedilen yapıya en uygun kurumlar; teknokentler, teknoloji transfer ofisleri.
Yönergede ifade edildiği kadarıyla AYDE çağrılarının içeriğini;
a. SADE çağrılarında etkin ve verimli sonuçlar alınabilmesi için yenilik ve girişimcilik alanlarında kapasite artırıcı ve kamu-üniversite-sanayi işbirliklerinde kolaylaştırıcı mekanizmalar oluşturulması ve yürütülmesine yönelik faaliyetler
b. Kuruluşların kendi aralarında ve diğer araştırma kurumlarıyla teknoloji ve yenilik odaklı işbirliği ve teknoloji transfer mekanizmaları oluşturmalarına yönelik faaliyetleri
c. Özel sektör, üniversite ile araştırma kurum ve kuruluşlarının iş birliği yapmasını sağlayacak faaliyetlerin ve bu iş birliğini kolaylaştıracak teknoloji transfer ofisleri, proje geliştirme, bilgi lisanslama, bilgi aktarım merkezleri ve benzeri ortamların faaliyetleri,
oluşturması bekleniyor.
Kurumun tanıtım sunumlardan anlaşıldığı kadarıyla, Yenilik Arayüzü Destekleri AYDE ile işbirliği odaklı çok kaynaklı fonlama mekanizmasının oluşturulması hedefleniyor. İhtiyaç ve strateji odaklı çağrılar çerçevesinde yürütülmesi tasarlanan AYDE’nin kendi içerisinde de dört kola ayrılması bekleniyor:
MENAY – Mentor Arayüzleri
ÜSAY – Üniversite Sanayi Arayüzleri
GİRAY – Girişimcilik Arayüzleri
FİNAY – Finansal Destek Arayüzleri
Fakat henüz bu kurumların ve mekanizmaların neler olduğu, kar amacı güdüp/gütmemesi konusunda kesin bir bilgi bulunmuyor.
AYDE Destekleri (Kaynak TÜBİTAK TEYDEB 2.0 Yeni Destek Sistemi Dönüşümü)
Bu arayüzlerle, sanayi-üniversite-yatırımcı-alan uzmanı şirketler ile kamu kurumları arasında sanayiye sağlanacak Ar-Ge desteklerinin daha etkin ve ölçülebilir bir şekilde yürütülmesi hedefleniyor.
TEYDEB değişikliklerini içeren yazı dizimizin ilk yazısını hazırlarken kullandığımız kaynaklara aşağıdaki linklerden ulaşılabilir. İlerleyen günlerde; başvuru ve izleme süreçlerinde oluşacak değişiklikleri incelemeye devam edeceğiz.
TEYDEB 2.0 Yapısı Sunumu – Ağustos 2017
TEYDEB 2.0 SADE Çağrıları Başvuru Süreçleri