TEYDEB Projeleri Teknoloji Hazırlık Seviyesi (THS) kavramı, Ocak 2020 itibariyle önceden duyurduğumuz gibi öncelikli alanlar ekseninde yürütülecek dönemle önem kazanacak. İlk kez NASA tarafından ortaya atılan bu kavramın TÜBİTAK TEYDEB Projeleri ile ilişkisini sizler için değerlendirdik.

Teknoloji Hazılık Seviyesi (THS) Kavramına Genel Bakış

TEYDEB Ar-Ge Destekleri Çağrılı Projeler Dönemi yazımızda da belirttiğimiz üzere, TÜBİTAK TEYDEB yeni dönemde orta-yüksek ve yüksek teknoloji ürünlerinin geliştirilmesinin ve üretiminin teşvik edilmesine öncelik verecek. Bu amaçla yayınlanan çağrı planında; her çağrı konusu için Teknoloji Hazırlık Seviyesi (THS) belirlenmiş durumda.

NASA tarafından geliştirilen Teknoloji Hazılık Seviyesi (THS), belirli bir teknolojinin mevcut durumu ile diğer farklı teknolojiler ile kıyaslanabilmesine olanak veren bir metot. Son dönemde risk belirleme ve yenilik fonlama alanlarında da kullanılan teknoloji hazırlık seviyesi (THS) kavramı, teknoloji yönetiminde paydaşlar arası ortak bir dilin kullanımına katkı sağlıyor.

Teknolojinin ticarileşmesi ve makro ölçekteki katkılarının belirlenmesinde de kullanılan bu metot, günümüzde hem kamu hem de özel sektör kuruluşların teknoloji yönetiminde kullandığı etkin bir araçtır. Bu amaçlarla, Amerika Savunma Bakanlığı US-DOD veya Amerika Enerji Bakanlığı’nın kullandığı US-DOE, kurumların kişiselleştirdiği THS metoduna örnek gösterilebilir. İnovasyonun yönetiminde Boeing ve Lockheed Martin’in de THS metodolojisinden yola çıkarak kendi Teknoloji Olgunluk Değerlendirme (TRA) kriterlerini geliştirdiklerini söylemek mümkündür.

Dokuz seviyeden oluşan Teknoloji Hazılık Seviyesi, projeler çerçevesinde geliştirilecek olan ana çıktıyı esas alarak bu çıktıyı elde etmek için kullanılabilecek teknolojilerin durumlarının belirlenmesi ile bu teknolojiler arasındaki teknik ilişkileri sorgular. Biz konuyu Ar-Ge projelerinin fonlanması penceresinden değerlendireceğimiz için TÜBİTAK TEYDEB gibi bu seviyeleri Horizon 2020 programına göre inceleyeceğiz.

Farklı Kavramlar, Aynı Anlamlar

Teknoloji Hazırlık Seviyesi kavramının detaylarına geçmeden önce, bu kavramla eş anlamlı diğer kavramlar hakkında bir hatırlatma yapalım.

Yabancı literatürde geçen Technology Readiness Level – TRL kavramının Türkçe’ye çevrilmesinde aynı anlama iki farklı kavram oluşmuş durumda. Bu kavramlar, Teknoloji Olgunluk Seviyesi (TOS) veya Teknoloji Hazırlık Seviyesi (THS) olarak ifade edilebilir. TÜBİTAK TEYDEB kavram için Teknoloji Hazırlık Seviyesi – THS’yi kullandığı için biz de metodu adlandırırken bu terimi kullanacağız.

Genel Hatlarıyla Teknoloji Hazırlık Seviyesi (THS) Belirleme Süreci

PMI standartlarından da bildiğimiz üzere, tüm paydaşların aynı dili konuşabileceği bir metodoloji geliştirmek oldukça zor. Sistem projelerinde nispeten diğer projelere göre daha kolay entegre edilebilen Teknoloji Hazırlık Seviyesi ölçümünde sistemlerin, onları oluşturan alt sistemlerden, alt sistemlerin ise onları oluşturan bileşenlerden oluştuğu varsayımıyla; teknoloji seviyesinin metriklenmesi olanaklı hale geliyor. Bilbro tarafından gerçekleştirilen iş kırılım yapısı ile bu görüşü şu şekilde şematize edebiliriz.

PMI metodolojisine göre yürütülen projeler için aslında yabancı olmayan iş kırılım yapısı, proje çerçevesinde elde etmek adına geliştirilmesi gereken diğer tüm alt bileşenlerin tespiti ve bu tespitten yola çıkılarak proje zaman ve bütçe planlarının oluşturulmasına katkı sağlayan bir araç. İş Kırılım Yapısı – İKY – kavramının Teknoloji Hazırlık Seviyesi (THS) tespitinde sağladığı katkı, hedeflenen çıktıya ulaşılabilmesi adına uygulamaya alınması gereken teknolojiler ve bu teknolojilerin birbirleriyle uyumluluğu üzerinde durmakta.Yaklaşım, alt sistem ve bileşenlerde kullanılacak teknolojilerin varlığı ile birbirleriyle ilişkisini sorgularken teknik/teknolojik risklerin önceden tahmin edilmesini mümkün kılıyor. Bu durum da, metodun Ar-Ge projelerinin ömrü ve yaratabileceği ticari başarının ölçülmesinde kilit bir önem kazanmasında etkili oluyor.

Bir ürün, sistem ya da hizmetin teknoloji hazırlık seviyesi (THS) belirlenirken; her basamak için temel sayılabilecek soruların yanıtlanması gerekiyor. Geliştiricilerin verdikleri yanıtlara göre teknolojinin hangi seviyede olduğu tespit edilerek, proje kapsam, zaman  ve bütçe yönetim planları THS’ye uygun olarak oluşturuluyor. İlgili aşamaya ilişkin sorulara yeterli sayıda yanıt verilemediği aşamanın bir önceki aşaması, geliştirilmek istenen teknoloji için mevcut seviye kabul ediliyor ve bu seviyenin yükseltilmesi başlatılan projede ilgili Ar-Ge aşamalarının devreye alınması amaçlanıyor.

Teknoloji Hazırlık Seviyesi (THS) Belirleme Zorlukları

Teknoloji Hazırlık Seviyesi (THS) kavramını, organizasyonların kendi süreçlerine entegre ederek kullandıklarından bahsetmiştik. Metodun uygulanabilirliği bu şekilde kolaylaşsa da yine de metodolojinin her projeye uygulanma aşamasında çeşitli limitlerle karşılaşılmakta. EARTO tarafından yayımlanan The TRL Scale as a Research & Innovation Policy Tool isimli tavsiye metninde bu zorluklar 4 alt başlıkta sıralanmış:

(1) Başarısız teknoloji olgunluğunun tespitindeki sıkıntılar

Teknoloji Hazırlık Seviyeleri (THS) geçişlerinde gözden kaçırılan konular, üretebilirlik konusunda problem yaratabilir. Bu durumda ortaya çıkan ek araştırma çalışmaları için tekrar alt basamaklara geri dönmek söz konusudur. Bu da, metodun lineer yapısı gereği proje yönetim planı dahilinde bile farklı THS seviyelerinin oluşma riskini açığa çıkartıyor.

(2) Tek bir teknoloji olgunluğuna odaklanmanın getirdiği problemler

Teknoloji Hazırlık Seviyesi (THS), bir bütünü oluşturan alt sistem ve parçaların teknolojik ve teknik durumlarıyla ilgileniyor. Oysa, bir bilgisayar oyunu geliştirme projesini ele aldığımızda; çıktının doğası gereği çalışmalar proje yönetimi, tasarım, yazılım, yapım ve test alt başlıklarından oluşabildiğini görüyoruz. Bu alt başlıkların her birinin de tıpkı yukarıda verilen sistem-alt sistem ve bileşen örneğindeki gibi farklı süreçlerden oluşması durumu söz konusu olduğunda her alt bileşenin teknoloji durumunu ayrı ayrı tespit etmek gerekebilir. Nihai çıktının bilgisayar oyunu olacağı düşünüldüğünde projenin hangi teknoloji olgunluk sınıfında olduğunu tespit etmek zorlaşabilir.

(3) Metodun pazarlama, organizasyon ve üretebilirlik aşamalarını pas geçerek yalnızca ürün geliştirme süreçlerine odaklanmasının yarattığı zorluklar

Kavram, geliştirilen teknolojinin uygulamaya hazır olması ya da pazara sunumuna ilişkin çalışmaları ölçmez. THS kullanım amacı, tıpkı TÜBİTAK TEYDEB Ar-Ge Destekleri Çağrılı Projeler döneminde olduğu gibi fonlama kararı verilmesi gibi özel bir amaca hizmet ediyorsa, fikrin ticarileşmesine yönelik proje yönetimi içerisinde yapılması gereken eylemlerin de finanse edilmesi gerekmektedir. Oysa ki, TÜBİTAK TEYDEB öncelikli alanları çerçevesinde  çağrı esaslı belirlenen teknoloji hazırlık seviyeleri ağırlıklı olarak 5-8 seviyesi olan projeleri desteklemeyi vaad etmektedir.

Güncel projelerimizde THS4 – THS8 arası gereklilikleri yerine getirirken “çıktının gerçek ortamda simülasyonu” faaliyetlerine ilişkin ölçek artırımı amaçlı prototip imalat faaliyetleri bulunmakta. Deneyimlerimiz doğrultusunda, bu faaliyetlere ilişkin personel ve malzeme sarf bütçe destek tutarlarında kesintilere sıklıkla şahit olmaktayız. Bu yeni yaklaşımda, kurumun teknik sistemlerin doğrulanmasında birden fazla prototip imalatı için belirlenen bütçe planını ne kadar destekleyeceğini açıkçası merak ediyoruz.

(4) Kavramın her proje için özgün olarak yorumlanması gerekliliği

Kurum ve organizasyonlar teknoloji olgunluk seviyesi kavramını, ölçekleme, iletişim veya yatırım kararları verme süreçlerinde kullanabilirler. Bu noktada, teknoloji olgunluk seviyesinin her proje için kullanım amacına uygun olarak uyarlaması gerekir. Proje yönetim maliyetleri göz önünde bulundurulduğunda bu çalışmanın ek maliyet oluşturma potansiyeli yüksektir.

TEYDEB Projeleri Teknoloji Hazırlık Seviyesi (THS) ölçümü

2 Ocak 2020 tarihi itibariyle yenilenen TEYDEB PRODİS sistemiyle birlikte, projenin mevcut Teknoloji Olgunluk Seviyesi’nin ön kayıt aşamasında belirlenmesi bekleniyor. Özellikle, öncelikli çağrı konularındaki projelerin değerlendirilmesi sürecinde tüm proje yönetim planını etkileyecek bu istere ilişkin TÜBİTAK TEYDEB PRODİS üzerinden yayımlanan bir hesaplama aracı mevcut. Bu hesaplama aracının geliştirilmesinde kurum, Production technology readiness assessment of surfactant in the research center for Chemistry-Indonesian Institute of Sciences çalışmasını referans vermiş. Kavramın farklı sektörler ve proje konuları çerçevesinde uygulanabilirliğinin getirdiği zorlukları göze alan TÜBİTAK, hesaplama aracında sorulan soruları sistem(1), yazılım(2), sağlık-tanı (3), sağlık-ilaç (4) ve tıbbi cihaz (5) sektörlerine göre de referanslarla çeşitlendirmiş.

Bilimsel çalışmalar harici kurumun izni olmadan çalışmanın yayımlanmasına müsaade edilmemekte. Biz de, bu izni alma sürecinde TÜBİTAK TEYDEB’i yazışmalarla daha fazla meşgul etmemek adına çalışmayı sitemizden yayımlamıyoruz. Çalışmaya daha önce de ifade ettiğimiz gibi PRODİS üzerinden ulaşmak mümkün.

Ulusal uygulamalarda, inovasyon, Ar-Ge ve Ür-Ge kavramlarının oldukça iç içe ve farklı sübjektif yorumlarla değerlendirildiği aşikar. Bu yeni kavramın, proje değerlendirme süreçlerine etkilerini değerlendirmeden önce 2016 yılında konuyla ilgili Türkçe olarak yayımlanan kısıtlı dokümanlardan Arikom TTO tarafından derlenen Teknoloji Olgunluk Seviyesi (TOS) yayınını önemli buluyoruz. Bu yayından yola çıkarak “değerlendiricilerin” bakış açısından da kavramın anlaşılabilirliğini artıracağını düşünüyoruz ve bir tablo ile çalışmayı derliyoruz.

TEYDEB Projeleri Teknoloji Hazırlık Seviyesi (THS) İlişkisi

TÜBİTAK TEYDEB Ar-Ge Destekleri Çağrılı Projeler döneminde başvuru gerçekleştirmeyi planlayanlar için Teknoloji Hazırlık Seviyesi (THS) kavramı oldukça önemli. Yayımlanan çağrılarda, seçilen her öncelik alanı ve bu öncelikler altındaki proje çağrıları için hedeflenen THS’ler belirlenmiş. Bununla birlikte, öncelik alanında olmadan başvuru gerçekleştirecek başvuru sahiplerinin de aynı şekilde kendi projeleri için THS belirlemeleri şart.

Çağrı detayları incelendiğinde aşağıdaki sonuçlara varmak mümkün:

TRL 1-3 Arası: Temel Teknoloji

TRL 2-4 Arası: Teknoloji Uygulanabilirliğinin Kanıtlanması

TRL 3-5 Arası: Teknolojinin Gösterimi

TRL 5-6 Arası: Prototip Geliştirme

TRL 6-8 Arası: Ölçeklendirme

TRL 7-9 Arası: Pazara Sunma ve Ticarileşme

Yukarıda Teknoloji Hazırlık Seviyesi belirlemek için kullanılan araçlar ve bu metodun getirdiği handikaplardan bahsettik. Yeni dönemle birlikte yenilenen PRODİS sisteminde başvuracakların ön kayıt aşamasında Teknoloji Hazırlık Seviyesi – THS belirlemesi gerekiyor. Bu karmaşık süreci de, işletmelerin proje ön kayıt aşamasında tamamlamasını bekliyor. Üstelik hem projenin mevcut THS’i hem de proje sonrasında varılmak istenen THS olarak.

Kavramın Proje Hazırlama Süreçlerine Etkisi

PMI Standartları temelinde hazırladığımız ve Ar-Ge/tasarım merkezi üyelerinin katılımıyla yürüttüğümüz workshopların başlangıcı iki temel soruyla başlar:

(1) Realize etmeyi planladığınız proje gerçekten bir proje mi?

(2) Yönetim bir proje yönetme sürecinin yaratacağı maliyetlerden haberdar mı?

Türkiye’de proje yönetim düsturu olarak “Kervan Yolda Düzülür” felsefesini belirlediğimiz malum. Üstelik bu felsefeyi kamu kurumlarının bile bir adet haline getirdiğini söylersek yanlış olmaz. Bunu, son dönem proje desteği sunan kurumların kısa sürede yaptıkları köklü değişikliklerden de görüyoruz.

Yeni değişiklikle birlikte, TÜBİTAK proje yönetimi ve Ar-Ge merkezi proje yönetim süreçleri de zorlaşmakta. TÜBİTAK TEYDEB Ar-Ge Destekleri Çağrılı Projeler yazımızda da belirttiğimiz üzere, çoğunluğu mikro KOBİ ölçeğindeki işletmelerden oluşan hedef kitlenin bu değişikliklere hızlı entegre olması zor gözüküyor.

Tüm bunlara karşın, proje yönetim metodolojilerinde bilimsel ve güncel uygulamaların devreye alınması ile kamu kaynaklarının verimli kullandırılmasına yönelik değişimleri destekliyoruz. Bu noktada diPMO lehine profesyonel hizmetler için oluşacak ihtiyaçları bir kenara bıraktığımızda, kurumların da aynı hassasiyet ve özveriyle paydaşları, bilgiyi saklamak yerine daha katılımcı bir ortamda bilgilendirmelerini temenni ediyoruz.

Bir sonraki yazımızda TÜBİTAK TEYDEB ilk dönem çağrılarını inceleyeceğimizi hatırlatarak THS Belirleme noktasındaki sorularınızı bizlere Drift aracılığıyla ulaştırabileceğinizi hatırlatıyoruz.