KOBİ Tanımı ve KOBİ'lerin Önemi

‘‘KOBİ Tanımı Güncellendi yani Rota Yeniden Oluşturuluyor’’ dedik ve uzun süredir yeni yazı yayınlamadığımız blog’umuzu KOBİ tanımındaki değişikliklerle birlikte bu konudaki içeriklerimizi güncelleme kararı aldık. Biliyorsunuz ki ülkemizde yaşanan yüksek enflasyon nedeniyle birçok işletme bilanço sınırını aşmış ve KOBi tanımı dışına çıkarak büyük işletme sınıfında değerlendirilmeye başlamıştı. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri tespit edilen kriterlerindeki değişiklikler 25 Mayıs 2023 tarihinde 32201 sayılı resmi gazeteyle yürürlülüğe girdi. Yazımızda gerçekleşen bu değişikliğe göre yeni KOBi tanımına ilişkin değerlendirmeler yaparak, o pek sevilmeyen ‘biz şimdi neyiz? aşamasını birlikte atlatmaya çalışacağız.

KOBİ Nedir?

"Aslında tam olarak tanımı konusunda konsensüse ulaşılmamış, esnek bırakılan ve ülkeden ülkeye değişebilen KOBİ terimi, belirli bir büyüklük aralığına giren işletmeleri ifade eder. Ancak bu kavram büyük şirketlere kıyasla daha küçük ölçekli işletmeler için geçerlidir."

Bilindiği gibi işletmeler, faaliyet gösterdikleri ülkenin ekonomik gücüne doğrudan etki eden birim veya girişimlerdir. Bir ülkenin gelişmişlik düzeyini belirlemede ve işletmeleri sınıflandırmada bizim de sıklıkla dile getirdiğimiz üç nokta oldukça önemlidir: NACE sınıfı, çalışan sayısı ve mali bilanço büyüklüğü/net satış hasılatıdır. Biz bu yazımızda işletmelerin KOBİ olup/olmama durumlarına odaklanacağız. Sınıflandırmada önemli olan bir diğer kriter NACE Kodu yani faaliyet alanı ile ilgili detaylara buradan ulaşabilirsiniz.

Yeni KOBİ Kriterleri

25 Mayıs 2023 tarihinden itibaren ‘Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler Yönetmeliği’nin 5.Maddesinde yapılan değişikliğe göre artık KOBİ’ler aşağıda tanıma uygun şekilde sınıflandırılacaklar:

‘’250 kişiden az çalışan istihdam eden, yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosundan herhangi biri  500 milyon lirayı aşmayan ve bu Yönetmelikte mikro işletme, küçük işletme ve orta büyüklükteki işletme olarak sınıflandırılan ekonomik birimler veya girişimler KOBİ olarak tanımlanır.”

Biraz daha detaylandıracak olursak söz konusu yönetmeliğe göre yıllık net satış ve bilanço miktarı; Mikro işletmelerde 10 Milyon TL, Küçük İşletmelerde 100 Milyon TL, Orta Büyüklükteki İşletmeler 500 Milyon TL olarak belirlenip, çalışan sayısında herhangi bir değişikliğe gidilmemiştir.

KOBİ’lerin sınıflandırılması, küçük ve orta ölçekli işletmelerin finansal ihtiyaçlarını ve risklerini anlamak, pazar analizlerini ve istatistiksel raporlamalarını yapabilmek, yurtiçi/yurtdışı kıyaslamalarını görebilmek için önemlidir. KOBİ’lerin büyümesini, rekabet edilebilirliğini destekleyen etkili strateji ve politika tedbirlerinin alınmasına olanak sağlar. Geçmiş dönemlerde ülkemizde KOBİ’lerin kurumsal/ekonomik alanda güçlenmesi için işletme sınıflarına hitap eden KOBİGEL projeleri gibi tematik proje programları yürütülmektedir. Yine aynı şekilde, finansman sıkıntısı yaşayan KOBİ’ler için bankacılık sektörü bu gruptaki işletmelere yönelik farklı  hizmet paketleri oluşturmaktadırlar. Uluslar arası alanda da yine yalnızca ölçeklerine göre KOBİ’lerin faydalanabileceği SME Instruments gibi çeşitli fon programları ve finansman imkanlarından bahsetmek mümkündür.

Türkiye'nin KOBİ'leri

Öncelikle bilindiği üzere 27 Haziran tarihi Dünya Kobi Günü olarak kabul ediliyor. Bu bağlamda diPMO ailesi olarak geç de olsa, ekonomik kalkınmaya öncelik eden tüm KOBİ’lerimizin gününü kutluyoruz. Şimdi konumuza dönecek olursak, KOBİ tanımına uygun verileri değerlendirerek, KOBİ sınıfındaki işletmelerin niteliklerini ve Türkiye ekonomisindeki yerini rakamlarla ifade etmek mümkün. KOSGEB’in Mayıs 2023’de yayınladığı istatistiklere göre ülkemizdeki KOBİ niteliğindeki girişim sayısı 2021 yılında   yaklaşık 3.6 Milyon olmuş.

Güncel durumda da bilindiği kadarıyla KOBİ’ler istihdamın %71’ini sağlamakta, Türkiye’deki işletmelerin toplam cirosunun %64.5’i ve toplam ihracatın %36,4’ü KOBİ’ler tarafından gerçekleşmektedir. Öte yandan KOSGEB verilerinin bize söylediği toplam girişim sayısında KOBİ’lerin payının %99,7 olduğu.

Yaklaşık 5 yıl boyunca Kredi Garanti Fonu Genel Müdürlüğünü yürüten İsmet Gergerli’nin dediği gibi ‘Milletler Kobileri Kadar Zengindir’. Bu denli büyük etkiye sahip işletmeleri güçlendirmek ve destek mekanizmalarının daha esnek şartlarla pozisyon alması şart. Özellikle üretici KOBİ’lerin yetkinliklerini artırabilmek için ihracat ve yenilik kapasitelerinin artırılması önemli bir kaldıraç olarak karşımıza çıkıyor.  Fakat görülüyor ki, küresel pazarda rekabetçi bir konum elde edebilmek için gerekli teknolojik üretim kapasitesi hala ülkemizde çok yetersiz.

Yukarıdaki tabloyu incelediğimizde 2021 yılında, imalat sektöründeki girişim sayısında KOBİ’lerin oranı %99,0 olmasına rağmen, imalat sanayiindeki %46,0 ‘ı düşük teknoloji grubunda üretim yaptığını görebiliyoruz. KOBİ’lerde en fazla katma değer %26,6 ile imalat sektörü olarak görülmekte, bu sektörü %25,1 ile toptan ve perakende ticaret, motorlu kara taşıtlarının ve motosikletlerin onarımı takip etmekte. Rakamlardan da okunacağı üzere KOBİ’lerin payının teknoloji düzeyi yükseldikçe azaldığı açıkça gözlemlenmekte. Hal böyleyken bu işletmeler için katma değeri yüksek üretimden, katma değeri yüksek ihracata yönelik finansmana erişim imkanlarının devreye alınması gerekiyor. Buna en önemli örnek KOSGEB’in ‘KOBİ Teknoloji Ürün Destek Programı’ oldu. Program kapsamında orta-yüksek ve yüksek teknoloji sınıfındaki üretim yapan KOBİ projelerine 10 Milyon TL’ye kadar destek sağlanılıyor.

KOBİ'ler Neden Önemli?

Yanıtı değerlendirebilmek  için AB tarafından oluşturulan ve 25 Haziran 2008 tarihinde yürürlüğe giren Avrupa Küçük İşletmeler Yasası’nı incelemek yeterli olacaktır. Avrupa Birliği  ekonomi kalkınma, yenilikçilik ve istihdam yaratma açısından önemlerini kabul ederek vurgulamış, küçük işletmelerin büyümesini desteklemek ve kolaylaştırmak için çeşitli yasalar ve girişimler uygulamıştır. Yasa çerçevesinde ülkelere rehberlik etmesi için 10 tane prensip belirlenmiştir.

‘‘Think Small First’’ temellerini oluşturan ilkeler dikkatli incelendiğinde, ülkemizdeki KOBİ’ler için destek ve yardımın sağlanması ve oluşturulacak her türlü politika, strateji ve eylem planı gibi uygulamaları ‘Önce Küçük Olanı Düşün’ ilkesi çerçevesinde oluşturulduğu görülmektedir.

İşte bu nedenle, KOBİ’lere tüm ülkelerce tanımlanan çeşitli imtiyazlar ve özendirici politikalardan büyük işletmelerce de faydalanabilir hale gelebilmesi için ülkemizdeki KOBİ tanımı önem kazanmaktadır.

Değişen Koşullardan KOBİ Destek Mekanizması Nasıl Etkilenir?

Ülkemiz Avrupa Küçük İşletmeler Yasası çalışmalarına ilk olarak 2009 yılında dahil olmuş ve bu çalışmalara ilişkin raporları OECD tarafından 2012, 2016, 2019 ve 2022 yıllarında yayınlanmıştır. Raporlara daha detaylı olarak buradan ulaşabilirsiniz.

Veriler 1 en zayıf, 5 en güçlü olmak üzere beş farklı politika reformu seviyesi çerçevesinde yapılandırılmıştır. Rapora göre Türkiye, güçlü ihracat ve yüksek tüketici harcamalarının desteğiyle 2021’de %11 büyümüş, mal ihracatı ise rekor seviyeye ulaşmıştı. Fakat tabii ki Covid-19 Krizi 2020’de Batı Balkanlar ve Türkiye’yi büyük ölçüde etkiledi. Batı Balkanlar’da gayrisafi yurtiçi hasıla(GSYİH); düşen iç talep , yatırım ve ihracat nedeniyle %3,3 daralmasına rağmen Türkiye borç vermeye odaklanmış olan politika teşviki neticesinde %1.8’lik GSYİH büyümesi kaydetmişti. Yıllık kredi büyümesi ise 2019’da %24’ten 2020’de %35.4’e çıkmıştı. Ancak büyüme enflasyonu arttırmış, cari açık büyümüş ve mali sürdürülebilirlik konusunda endişeler yaşatmıştı. Tabii ki bu etkilerin KOBİ’lere ve TUBİTAK’a yansımaları olmuştu.

Yalnızca KOBİ’lere destek veren KOSGEB; DÜNYA BANKASI ve JICA işbirliğiyle ‘’COVİD-19 şartlarına rağmen istihdamı korumaya devam’’ sloganıyla Hızlı Destek Programı başlatmıştı. Temmuz 2022’de dördüncü dönem destek başvuruları açılan programın amacı; salgın şartlarından etkilenen KOBİ’lerin faaliyetlerinin sürdürmeleri, geçmiş dönemlerde personel istihdamını koruyarak yeni personeller istihdam etmelerinin sağlanmasıydı.

TUBİTAK ise Covid-19 mücadelesinde ‘’KOBİ Ar-ge Destek Başlangıç Programı’’ çerçevesinde özel bir çağrı açmış, Covid-19’un teşhis ve tedavisinde kullanılan ürünler, ortam koşullarının iyileştirilmesine yönelik ekipmanlar ile hastalıkların önlenmesinde etkili koruyucu ürünlerin geliştirilmesine yönelik destekler vermişti.

Son yıllarda teşvik ekosistemine eklenen her yeni destek mekanizmasının oldukça şeffaf yürütüldüğüne ama bir o kadar da karışık mevzuatlarla yayınlandığına şahit oluyoruz. Buzdağının görünmeyen yüzünü yazılarımızda oldukça yalına indirgemeye çalışıyoruz. Hem güncel gelişmelerden haberdar olmak ve hem de kafa karışıklıklarına mahal vermemek adına blog sitesimizi takip etmenizi öneriyoruz.